Перыфраза (перыфраз) (грэч. periphrasis, ад peri — навокал і phradzo — гавару), — адзін з тропаў, у якім назва з'яў або прадметаў падаецца праз апісанне іх асобных вызначальных прымет. Перыфразы не толькі называюць з'явы рэчаіснасці, але і характарызуюць іх.
Вось некаторыя перыфразы беларусіх паэтаў: «кроў сіняя любай краіны» (Нёман; Ларыса Геніюш), «чырвоныя сны Дэлакруа» (карціны Дэлакруа; Максім Танк), «бязвоблачная званіца» (неба; Ю. Гаўрук), «пасвіць між моху вочы» (шукаць грыбы; Пімен Панчанка), «ластаўка роднага слова» (Леся Украінка; Яўгенія Янішчыц), «кароль звяроў, цар джунгляў і гаспадар тайгі» (леў, тыгр, мядзведзь; Анатоль Вярцінскі)...
Многія народныя ідыёмы маюць перыфрастычны характар (класці баразну — араць, заглядаць у бутэльку — піць гарэлку, пусціць агнём — спаліць, сысці ў магілу — памерці).
Перыфразы даволі шырока ўжываюцца ў фальклоры, у прыватнасці ў народных песнях:
Не пайду за такога,
Што барада коле,
А пайду за такога,
Што сеюцца вусы.
У паэзіі сустракаюцца як фальклорныя, так і арыгінальныя аўтарскія перыфразы:
Не пад мысль песня будзе каму-небудзь нам —
Канапляную возьмеш заплату.
(Янка Купала. «Курган»)
Га! Знаем вас, атручання найміты;
Вы — служкі чорныя Яснейшага Мамона,
Вы — мора бруд ля берагоў намыты,
Без дум і без мазгоў, вы — золата без звона.
(Алесь Гарун. «Юдам»)
Цяжкую шапаткую пазалоту
Кляны ў ваду раняюць пакрысе...
(М. Федзюковіч)
У вершы Васіля Зуёнка «Андрэй, Андрэй...» ужыта надзвычай рэдкая разгорнутая перыфраза, якая дазволіла аўтару, не ўжываючы слова могілкі, выразна намаляваць іх:
Не сыдуцца жалобныя пагоркі,
І толькі неба — юнае заўжды —
Нахіліцца над намі адвячоркам,
Каб ціха мы ўглядаліся туды,
Дзе сейбіты агоралі палетак
І вечны хлеб свой сеюць,
ды не жнуць,
Дзе пад вятрамі соцень зім і летаў
Гадуюць лес,
ды зрубы не кладуць.
Перыфраза часам ляжыць у аснове эўфемізма і антанамазіі. Многія народныя і літаратурныя перыфрастычныя выразы сабраны ў кнізе Галіны Малажай «Беларуская перыфраза» (Мн., 1974).