Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.
Жаўруковая песня Паўлюка Багрыма
У горане часу неспапялімыя
Над Беларуссю яго жаўрукі.
З. Дудзік
У літаратуры кожнага народа ёсць мастакі слова, у спадчыну ад якіх нам засталося не так і шмат. У беларусаў – Паўлюк Багрым. Цяжкім і няпростым быў лёс гэтага юнака: гаротнае жыццё беднага сялянскага хлопца, рэкрутчына за распаўсюджанне антыпрыгонніцкіх вершаў, працяглая служба ў глыбіні Расіі. Але, нягледзячы на цяжкія выпрабаванні лёсу, ён заставаўся мастаком слова – уладаром чалавечых душ.
У творчай спадчыне П. Багрыма было тры вучнёўскія сшыткі, якія бясследна зніклі пры арышце юнага паэта. Напэўна, гэта былі вершы пра цяжкую долю беларускага народа, вершы антыпрыгонніцкай накіраванасці. А, можа, гэта былі вершы пра каханне, аб прыгажосці беларускай зямлі. Захаваўся толькі адзін верш "Зайграй, зайграй, хлопча малы...", напісаны паэтам у 15-гадовым узросце. Верш прысвечаны Крошынскаму паўстанню 1828 г. Лірычным героем твора з’яўляецца падлетак-пастушок, уласнасць жорсткага пана, які "кіямі" закатаваў бацьку. Каб пазбегнуць рэкруцтва, хлопчык вырашае пакінуць родны дом і пайсці ў "свет, у бездарожжа". Думкі і пачуцці прыгоннага падлетка, скіраваныя ў бок пошукаў выйсця з безвыходнага становішча, вызначаюцца адчаем і бездапаможнасцю. Падлетак гатовы абярнуцца ў ваўкалаку, зноў нарадзіцца каршуном – тады яго ў "паншчыну б не пагналі, у рэкруты б не забралі і ў маскалі не аддалі". Ён шкадуе, што да яго не дакрануўся сваім крылом кажан – тады б, па народным павер’і, ён навекі застаўся недаросткам і пазбег бы салдатчыны і паншчыны. Асабліва адчайна гучаць радкі, дзе пастушок зусім не хацеў бы нараджацца. Гэту думку ён звязвае з найдаражэйшым чалавекам – маці, якая, напэўна б, была больш шчаслівай і змагла пазбегнуць пакут з-за трагічнага лёсу сына:
Каб ты мяне не радзіла.
Каб ты мяне не карміла,
Шчасліўшая ты бы была!
У вершы П. Багрыма, які І. Навуменка назваў творам "з ліку бязлітасна-адчайных аб нежаданні жыць", матыў безвыходнасці крыху паслабляецца жаданнем героя знайсці выйсце, супрацьстаяць антычалавечым абставінам жыцця, не скарыцца лёсу. Верш кранае сілай пратэсту супраць прыгонніцтва і рэкруцтва, арганічнай спалучанасцю формы і зместу. Цесна звязаны з фальклорнымі традыцыямі (вобразы ваўкалака, каршуна, кажана, народна-песенныя звароты, паўторы), ён выявіў вялікія магчымасці беларускага паэтычнага слова.
Вярнуўшыся з рэкрутаў, пастарэлы і знясілены, П. Багрым ужо не наважваўся брацца за пяро. Ён працаваў у Крошыне кавалём. Да нашага часу захавалася металічная жырандоль з арнаментальнымі жаўранкамі, па-мастацку зробленая П. Багрымам. Толькі два адбіткі свайго жыцця – верш і жырандоль – пакінуў нам у спадчыну П. Багрым. Пакінуў дзве жаўруковыя песні.