Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.
Леанід Дайнека - Песня белага снегу
Я — прапрапрадзед самога сябе.
Замерзлі у сэрцы і плач і смех.
Іду па зямлі. Мне вочы дзяўбе
Белы снег.
Іду адзін сярод снежных раўнін.
Ветрам хістае мяне ў бакі.
Шаснаццаты век. I я — ліцвін.
I недзе ў полі выюць ваўкі.
Снег пад лапцямі хрусь ды хрусь.
Шлях доўгі нудзіць, як доўгі верш.
Якім ты воблакам, Беларусь,
У снах нашчадкаў маіх паплывеш?
Якім ты ветрам захмеліш душу?
Які пярун тваё неба праб’е?
Я ні кропелькі не схлушу,
Калі скажу, што люблю цябе.
Калі закрычу, што я твой сын,
Што вочы мае — блакіт тваіх рэк.
Ды я ліцвін. Чуеш? Ліцвін.
Яшчэ ж шаснаццаты толькі век.
Яшчэ толькі ў песнях,
дзе смутку шмат,
Жыве на свеце тваё імя.
А белы снег мяце і мяце.
Пад белым снегам бялее зямля.
I, як сумёт снегавы, расце
Крыўда мая.
Крыўды гэтай хопіць на ўсіх.
Аж на стагоддзі хопіць яе.
Вецер халодны лупіць пад дых.
Белы снег сваю песню пяе:
— Замятаю шчыты і мячы,
Там, дзе ў бітве палеглі крывічы.
Гэй, зямля, пух свой зімні тчы,
Дзе заспулі радзімічы.
Тоўсты брух,
п’яны дух — грозны князь,
За сцяну за каменную залазь
I ад злосці там локці грызі —
На цябе ідуць вайною князі.
Будзе сеча не апошняя яшчэ.
Кроў халопская ракой пацячэ,
Аж ахрыпнуць глоткі ў званоў.
Гэй, званы,
хутчэй склікайце груганоў!
Вось завыў у цёмным лесе шэры воўк.
А з-за лесу выязджае Міндоўг.
...А белы снег мяце і мяце,
Бязважка падае на раллю.
Скажы, Беларусь, на якой вярсце
Згубіла калісьці славу сваю?
Абсып мне плечы снегам сваім,
Зірні на мяне з-пад нізкіх стрэх.
О Беларусь! Дым, дым...
О Беларусь! Снег, снег...
* * *
Замерзлі ў сэрцы і смех, і плач,
I роднай песні журботны гук.
У цэнтры вёскі сядзіць палац,
Бы ў павуцінні тлусты павук.
У тым палацы пануе пан.
Для ўсіх даўно ён, як бог зямны.
I бізунамі худых сялян
Лупцуюць тлустыя цівуны.
Тут кожная хата сніць бяду.
Тут сонца скрозь снег
відно ледзь-ледзь
Я, горкі хлоп, на калені ўпаду,
Буду на панскія боты глядзець.
Пан жыватом пагрозна трасе.
На ўсіх гатоў ён адзець хамут.
Збіраецца пан у Люблін на сейм.
Гэй, хлопы, сядлайце коней яму!
I стрэнуцца там, на сейме, яны —
3 па-над Дняпра,
з па-над Віслы паны,
I ў крыку паны выцягнуць шыі:
— Рэч Паспалітая нех жые!
Голас касцёльнай мышы:
— Я гладкая, я спраўная,
Ледзь ступіш — згіну знічкай.
Была я праваслаўнаю,
А стала каталічкай.
Я мыш зусім не гордая,
Маўчу і назіраю:
Траслі папы бародамі,
Цяпер ксяндзы спяваюць.
Мышынай незалежнасцю
Я ганаруся ўсюды.
Былі б сталы тут з ежаю,
А крошкі... крошкі будуць.
Мне шчыліны адчынены.
Ксяндзы, гучней спявайце.
I толькі, па магчымасці,
На хвост не наступайце.
Малітвы ўсе спасцігла я.
Мой апетыт у норме.
Я — мыш. Я той рэлігіі,
Дзе лепш мяне накормяць.
...А белы снег мяце і мяце.
Ён мне у вочы, у вушы залез.
Скажы, Беларусь, дзе цяпер расце
Тваіх успамінаў таемны лес?
Гляджу наўкола.
Стаіць касцёл,
Сабой вянчае палёў абсяг.
Стаіць касцёл, быццам касцёр,
Што ўспыхнуў некалі на касцях.
А ў бедных хатах голад і плач.
Дзіравая світка спаўзае з плеч.
Я цёмнай ноччу спалю палац
I уцяку з сябрамі на Сеч.
* * *
У XVI—XVII стагоддзях
на Украіне і ў Беларусі
ў складзе казацка-сялянскіх атрадаў
ваявалі воіны-пехацінцы, узброеныя дубінамі.
Гэтых воінаў называлі дайнекамі.
Дзе вы, землі чарназёмныя?
Дзе вы, коні меднагрывыя?
У траву упалі зоркамі
Людзі, некалі шчаслівыя.
Паліць ноч у лузе вогнішчы.
Шалясціць туман над рэкамі.
Дык прыйдзіце ў сны трывожныя
Вы, што зваліся дайнекамі.
Бачу — дол гарачы, спалены,
Як пярун,
дубіны ляскаюць.
Бачу — людзі ў бітве падаюць
За свабоду за сялянскую.
I рашучы, моцны, радасны,
3 прагай волі незабітаю
Разам з вамі, мае прадзеды,
На паноў іду з дубінаю.
Засынаю, ціхі, змораны.
Льецца ў вочы неба чыстае.
Сняцца землі чарназёмныя.
Сняцца людзі непахісныя.
...А белы снег мяце і мяце.
І на дарозе —
гурба за гурбой.
Скажы, Беларусь — сваіх дзяцей
Не развучылася клікаць у бой?
Крычу табе праз пякучы снег
Я, запарожскі казак-ліцвін:
— На полі гісторыі ты не агрэх,
Не выбіты градам бясхлебны клін.
Крочыла ты па дрыгве вякоў,
Бачыла ты пакуты і кроў,
Чужых паноў і чужых багоў,
Сваіх паноў і багоў.
Радзіма!
Не ў сіняе мора —
мне ў сэрца цякуць
Твой вольны Дняпро, і Шчара, і Друць.
Мне звоняць травой твае паплавы,
Заснуць не даюць твае журавы.
Радзіма!
Калі няўмольнай халоднай тугой
Мне вочы закрые вечны спакой,
Хацеў бы я стаць тваёю зямлёй,
Тваёю вадой, тваёю травой.
Радзіма!
Ты выткана з промняў яснай зары.
Памру за цябе,
калі скажаш — «памры».
...I вось з-за Прыпяці,
праз снег,
Пачуў я голас: —
Прыйдзі да мяне!
Прыйдзі да мяне...
Бяду разгані.
Бо выдзяўбуць сэрца маё груганы.
* * *
Полымем гнеўным успыхнуў усход.
Коні б’юць капытамі.
Гэй, у паход!
Гэй, у паход!
Родны край перад намі.
Лаваў казацкіх не спыніш нічым.
Сэрцы звіняць агнявыя.
Хай нашых вёсак спаленых дым
Ворагам вочы выесць.
Хай іх атруціць наша вада,
Наша дрыгва засмокча.
Песню гучней запявай,
грамада.
Жыць нам абрыдла моўчкі.
Мы —
не натоўп схіленых спін.
Мужны народ герояў!
Біце ў званы,
Тураў і Пінск,
Слуцак, Бабруйск і Лоеў.
Хопіць вілаў
На Радзівілаў.
Пырскне з паноў
Чорная кроў.
...А белы снег замятае бур’ян,
Жалобную песню пяе нада мной.
Мне грудзі прабіў каралеўскі улан
Вострай блішчастаю пікай сваёй.
Я ў сечы крывавай упаў з сядла.
Лягло там сяброў і ворагаў шмат.
На поўнач казацкая лава пайшла,
Не падлічыўшы ні ранаў, ні страт.
Услед за ёю я поўз і поўз,
Губляючы сілу, губляючы кроў.
Быў белы снег, як белая поўсць
Белых, халодных,
касматых звяроў.
Мне вочы сляпіў мяцельны віхор.
Каня майго воўк шалёны задраў.
Пад бляскам вечных маўклівых зор
На белым снезе я паміраў.
Зіхцеў зледзянелага неба абрус.
Млечны Шлях курыўся, як дым.
I ты схілілася, Беларусь,
Над тварам маім.
Якою сцяжынкай, якою хадой
У гэтую замець ты прыйшла?
Але ты схілілася нада мной,
I прашаптаў я: —
Мая зямля...
Мая зямля, яшчэ сіл не стае
Табе, каб чорных скрышыць груганоў.
Яшчэ сканаюць Багрымы твае
На стайнях жорсткіх халодных вякоў.
Яшчэ ты не сонца, а прамень,
Ятнчэ тьт іте мора, а ручай.
I як іржа жалеза,
Штодзень
Тваю душу раз’ядае адчай.
Але ударыў Гаркуша у звон,
Але Вашчылы шабля блішчыць,
Але Каліноўскага голас чуцён,
I гавару я: — Ты будзеш жыць!
Будзеш жыць!
Дык дазволь хоць на міг
Глянуць тады на цябе з вышыні
Белай спяжынкай тваёй зімы,
Сіняй дажджынкай тваёй вясны.
Похожие статьи:
Леанід Дайнека → Творчасць Леаніда Дайнекі
Леанід Дайнека → Леанід Дайнека - Вячка. 1224 год
Леанід Дайнека → Леанід Дайнека - Меч князя Вячкі