Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.
Георгій Марчук - Дзікая груша
Увага!!! Поўны змест
Яна стаяла за вёскай, за бульбяным полем, адна. Наўкол ні кусціка, ні вішанькі. Ствол у грушы таўшчэзны, не абхапіць рукамі. Галлё густое. Сядзеш на мяккую траўку пад дрэвам, глянеш уверх, ні неба, ні сонца не відно. Здалёк грушу ўбачыць можна, з усіх бакоў, скуль бы ні падыходзіў да вёскі. Кара на ёй сухая. З выгляду як панцыр. Колькі навальніц пранеслася над грушай за век яе доўгі, не злічыць, а раны дрэва ніводнай не мае. Схавайся ў цянёк пад грушу, і пачуеш яе надакучлівы і аднастайны рып.
Дзед кажа, што гэта галіна за галіну заходзіць і ад ветру рыпіць. Баба Кацярына кажа, што гэта так груша плача.
– А чаму плача? – пытае Аксана.
– А, дзетачка, хто ж цяпер ведае! Адны кажуць, з таго, што людзі адвярнуліся, праклялі яе, грушу-дзічку, а другія, што сваю адзіноту на полі гэтым аплаквае. О, так баюць!
– А чаму яна адна? – цікавіцца Юраська.
– Колькі жывём, скрозь яна адна. Шчэ я малою была, дзякуй Богу, колькі гадкоў мінула, дык груша ўжо тады адна тут расла. І людзей тых на свеце няма, хто расказаць мог бы. Хіба толькі ў самой грушы папытаць, – адказала баба Кацярына.
– А ці ж дрэвы размаўляюць? – не паверыла Аксана.
– Рыпіць жа нешта пра сваё, хоча з людзьмі падзяліцца. Мо нехта пачуе ды зразумее. Ну, бярыце, дзетачкі, лазовыя кашы, ды пойдзем у грыбы, – прыспешвае баба Кацярына ўнукаў.
Глыбока запалі ў душу Юраську словы пра грушу-дзічку. Каго ні пытаў, ніхто не ведаў, чыя гэта груша, калі вырасла і чаму дзічка.
Неяк вярталіся ўсе з грыбоў. Стомленыя былі і не надта задаволеныя. Белых, лічы, што ў кошыках не было, падбярозавікаў два-тры, падасінавікаў – дзесятак. Адным словам, не пашанцавала.
– Пойдзем, бабуля, пасядзім пад грушай, паснедаем, – прапанаваў Юраська.
– Стаміліся, ходзячы, дзетачкі? – перапытала баба Кацярына.
– Вельмі стаміліся. Без адпачынку не дайсці да вёскі, – адказаў Юраська.
Баба згадзілася. Ёй і самой, шчыра кажучы, хацелася пасядзець пад дрэвам. Мо гадоў дзесяць яна да грушы не падыходзіла.
Паснедалі. Паелі са смакам усё: сырнікі, гуркі, памідоры. Цішыня, ласкавае сонейка зманьвалі на сон. Хутка ўнукі паснулі бы пшаніцу прадаўшы. Груша-дзічка, дачакаўшыся, калі і баба Кацярына моцна задрамала, распачала баяць на вуха Юраську гісторыю свайго доўгага жыцця.
– ...Спі, хлопчык, ды слухай уважліва. Даўно гэта было. Тады, калі ў небе не было самалётаў, ракет, спадарожнікаў і касманаўтаў, а на моры – атамных ледаколаў, калі ў вёсцы ніхто не бачыў тэлевізара, не чуў радыё. Стаяў на гэтым месцы хутар. Вялікая сям’я жыла. Бедна, але дружна. Тры разы на тыдзень малако пілі, два разы мёд, раз мяса елі, ягадай заядалі. Вось аднойчы нехта чужы атруціў старэйшаму галаву, пагнаўся той за грашыма, паехаў шукаць шчасця ў Амерыку. Толькі яму гэтага рабіць нельга было. Бо нашаму чалавеку вельмі ж цяжка без радзімы, душа не вытрымлівае, гіне чалавек без бацькаўшчыны. Засумаваў старэйшы на чужыне, занудзіўся і Богу душу аддаў. А тут патроху раскідалася яго роднае гняздо. Разбегліся дзеці хто куды. Я ж расла і жыццю радавалася. Угару штодня цягнулася за старэйшымі грушамі і чарэшнямі. Ды радавалася нядоўга. Пан з хутара хату разбурыў, сад высек. Мяне ж пашкадаваў адзін добры чалавек. Кажа, давай, ваша моц, пакінем адну грушку на завод. Смачныя грушы ў яе родзяцца. Пакінулі. З’ехалі. Начую першую ночку адна, ад жаху сохну. Там ссечаныя яблынькі паміраюць, тут вырваныя з карэннем слівы просяць дапамогі. Я стаю ды плачу, як ім дапамагчы, не ведаю. Так і засталася адна. Усё з часам забываецца. Вырасла я, у белую квецень вясною апранулася. Авохці мне... не было такога чалавека з вёскі, каб побач не затрымаўся, не пахваліў. Пашчасціла тады мне. Добрыя, салодкія, бы мёд, мяккія, як кавун, грушы ўрадзіліся. Я тады і адзіноты сваёй не адчувала. То дзеці прыбягуць, то закаханыя ночку праседзяць, а пастух вясковы з сонцам прыходзіў і поўным вечарам пакідаў. Усё з часам забываецца. Крыўдна толькі, што людзі маю дабрату забылі. А здарылася вось што. Неяк учапілася за вёску навальніца. Лютая, з градам, дажджом. Усю квецень маю ўначы бліскавіца спаліла, значыць, пад восень груш не чакай. Мінуў тыдзень, яшчэ адна навальніца наляцела. Пастух спалохаўся, гайда ў кусты. А кароўкі, застаўшыся без пастуха, разгубіліся, не ведаюць, куды дзецца, як ад дажджу моцнага ўратавацца. Пабеглі ўсе ратавацца да мяне. Я ім крычу, галлём адбіваюся, нельга ля мяне стаяць, заб’е маланка. Ды каровы бываюць дурней за авечку... І слухаць не хочуць. Так і здарылася. Трэснула нешта над маёй галавой, апаліў вогненны меч лісцікі. Упала адна кароўка, не дыхае. Астатнія наўцёкі. Хто куды. Карова на той час дорага каштавала. Сям’ю карміла. Прыбеглі людзі. Войкаюць, ахаюць, а чым небарацы паможаш – сканала. Пастуха ніхто не чапае, усе на мяне праклёны сыплюць. Прыбег дзед суседа вашага Піліпа, стары Барабанадуля. Злы як чорт. На маё гора, гэта была яго кароўка. Схапіў сякеру ды ў гвалт! Крычыць: «Ссяку паганку, каб вочы не муліла, кароў са свету не зводзіла!»
Гах сякерай мне ў бок, гах другі раз. Ну, думаю, тут і жытка ўся. Заб’е. Дзякуй Богу, людзі заступіліся, не дазволілі мяне са свету зжыці. Доўга раны мае не гаіліся. Зненавідзела я тады людзей, за іх жорсткасць, хоць і ведала, што не ўсе аднолькавыя, што большасць і добрых, і дбайных, і сумленных, а неяк не прыняла ўсіх. Думаю, калі вы так, дык і я ніколі вам радзіць груш не стану. Ссохну ўшчэнт, прасіці будзеце, маліці, а груш смачных больш не пакаштуеце. Не адно лета праляцела, не адна зіма снегам надакучыла. Людзі мяне цураюцца, каровы мінаюць, вецер у галлі не адпачывае. Сумна, нялюдна, холадна. А яшчэ прыкра. Што ж гэта я, дзікая нейкая зрабілася, бы не свая. Зямелька мая родненькая майму карэнню сокі аддае, сонейка цяплом песціць, дождж смагу наталяе, а я, выходзіць, дабром карыстаюся і трухлею паціху. Вырашыла налета грушамі ўвешацца ўся. Зацвіла. Бацюхна мой, хараство якое! Пчолкі лётаюць, чмялі гудуць, салавейка спявае, людзі шапкі знімаюць, радуюцца. Толькі свята маё было нядоўгім. Урадзіліся грушкі маленькія, зялёненькія ды кіслыя-кіслыя, бы воўчая ягада.
– А чаму так здарылася, груша? – папытаў у сне Юраська.
Груша адказала:
– Чаму? Я і сама напачатку не паверыла, а калі людзі пачалі давіцца імі ды кідаць на зямлю, уцяміла – я здзічэла. Параіцца б. Дык адна ж жыву. Сады далёка ў вёсцы. З таго часу і празвалі дзічкай. Кожны год квеценню сябе ўпрыгожваю, а тыя першыя грушы не родзяцца. Пакутую ад падшыванцаў малых, сябрукоў тваіх новых з вёскі. Прыбягуць з калкамі, шпурляюць, збіваюць грушкі, калечаць мае рукі. Хутка, мабыць, зусім нічога радзіць не буду. Прыйдзе Піліп Барабанадуля ды спілуе. Ён толькі таго і чакае.
– Не ён садзіў, не яму і пілаваць, – падбадзёрыў грушу Юраська. – Людзі не дазволяць.
– Людзі, кажаш? Дык яны пакаштуюць мае грушы і плююцца, крывяцца.
– Гэта яны наўмысна крывяцца. Каб ты яшчэ больш радзіла. А грушкі твае хоць маленькія, цвёрдыя, ды варэнне з іх варыцца найлепшае. Што мёд!
– Не падманваеш? – з палёгкай уздыхнуўшы, запытала груша-дзічка.
– Слова гонару. Нам баба Кацярына дасылае ў Ленінград штозімы. Суседзі частуюцца. І кожны цябе добрым словам успамінае і хваліць. Вось як, груша. Так што жыць табе, паважанае дрэва, сто гадоў. Не менш. І дзед мой так гаворыць, – суцяшаў грушу хлопчык.
– Калі і дзед гаворыць, тады паверу, – узрадавалася старая груша, – толькі ты хлопчыкам перадай, калі ласка, каб яны мяне больш не білі.
– Перадам, груша. Абавязкова перадам. – Яшчэ пра нешта хацеў запытаць у грушы Юраська, ды баба Кацярына не дала:
– Уставайце, унучкі. Хутка і дзень без работы сплыве. Пойдзем памалу дахаты.
Рушылі ўслед за бабай. Юраська крышачку злаваў на яе: не дала даглядзець сон да канца, а яму так хацелася яшчэ пагаварыць з грушай.
– А ты з кім гэта ў сне размаўляў? – Аксана хітравата прыжмурыла адно вока.
– З грушай-дзічкай.
– Казаў чорт, што быў чалавекам, так я табе і паверыла.
– Чэснае слова!
Юраську крыху нават пакрыўдзіў такі недавер. Ён уважліва і няспешна пераказаў дзяўчынцы сваю сустрэчу з грушай-дзічкай у сне. Аксана не паверыла, падумала, што Юраська гісторыю такую недзе прачытаў, а калі не, то ў рэшце рэшт мог прыдумаць і сам. Не верыла і баба Кацярына. Мо таму, што няўважліва слухала. А дзед Васільчык паверыў адразу. Сказаў:
– Табе, Юраська, дрэвы давяраюць. Не інакш, быць табе садаводам.
Доўга потым думалі, гадалі, як дапамагчы дзічцы, каб выратаваць яе ад суму, і прыдумалі. Дзед увосень пасадзіць ля грушы райскую яблыньку. Няхай сябруюць. Усё ж не адной век каратаць. Бо кожны, хто жыве на зямлі, павінен сябра мець. Удвух і жыццё весялейшае, і шчасце паўнейшае.
Нездарма дзед Васільчык любіць казаць: «Адна галавешка і ў печы не гарыць, а дзве – і ў полі не тухнуць».
Похожие статьи:
Георгій Марчук → Георгій Марчук - Добрае сэрца
Георгій Марчук → Георгій Марчук - Папугай Пятруша
Георгій Марчук → Георгій Марчук - Чужое багацце. ГДЗ