Найти на сайте: параметры поиска

Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.



Васіль Быкаў - Альпійская балада

   Сярэдзіна Вялікай Айчыннай вайны, лагер ваеннапалонных у Аўстрыі каля Лахтальскіх Альпаў.

   Бамбёжка ноччу, а раніцай пяцёра ваеннапалонных знаходзяць ў паўразбураным завадскім цэху  бомбу, якая не ўзарвалася. Гэта быў шанец. Палонныя мяняюць пашкоджаны ўзрывальнік і кідаюць жэрабя - хто будзе біць па байку. Гінуць выпадае сухотнаму гефтлінгу (палоннаму), аднак у яго ўжо не хапае сіл на дакладны ўдар, і кувалду бярэ Іван Цярэшка. Раптам да групы падыходзіць нямецкі афіцэр, хоць звычайна немцы трымаліся далей ад палонных, якія абясшкоджвалі снарады. Афіцэр кліча Івана і загадвае яму пачысціць свае запыленыя боты.

   Непадалёк працуюць палонныя жанчыны, Іван ловіць на сабе пагардлівы погляд адной з іх. Іван ускоквае з каленяў і б'е немца ў сківіцу. Немец дастае пісталет, але чуецца выбух, цэх зацягнула воблакам пылу. Іван вырывае зброю з рук афіцэра і бяжыць. Цудам не трапіўшы ў варонку, ён пераскоквае праз прабітую жалезнымі пікамі агароджу і апыняецца на бульбяным полі.

    За полем густы лес, але дабегчы да яго Іван не паспявае - яго даганяюць сабакі.  Аднаго ён застрэльвае, на другім стрэле пісталет клініць. Сабака кідаецца на яго, Іван хапаецца за нашыйнік і ломіць сабаку хрыбет. Дарога да лесу робіцца вольнай.

   Толькі апынуўшыся ў лесе, Іван заўважае, што за ім нехта ідзе. Гэта была дзяўчына - маладзенькая чарнавокая і мініяцюрная італьянка Джулія. У аддаленні Іван бачыць яшчэ аднаго гефтлінга. Праважатыя Цярэшцы былі не патрэбныя - аднаму бегчы значна лягчэй, але і кінуць дзяўчыну ён не мог. Яна была занадта наіўная і неасцярожная.

   Нягледзячы на тое, што следам ідзе слабая дзяўчына, тэмпу Іван не збаўляе. Толькі цяпер, прабіраючыся ўверх па стромкім схіле праз камяні і паваленыя дрэвы, Іван заўважае, што сабака паспела яго ўкусіць. Акрамя таго, яшчэ падчас выбуху ён страціў драўляныя калодкі (клумпес), якія служылі палонным абуткам, і цяпер прабіраўся праз нетры басанож. Пагоня адстала - Іван чуе за спіной толькі паляпванне калодак сваёй спадарожніцы.

   Халодная дажджлівае ноч застае ўцекачоў у камяністай, зарослай крывым хвойнічкам цясніне. Прабірацца праз Лахтальскіе Альпы цяжка, але горы служылі перашкодай нямецкім матацыклістам. Прытуліўшыся пад навіслай скалой, Іван сніць сон, які заўсёды паўтараўся і у якім ён зноў і зноў трапляе ў палон. Гэта здарылася ў вёсцы пад Харкавам. Атрад Івана трапіў у акружэнне. Сам жа Цярэшка быў паранены штыком і ачуўся ўжо ў палоне.

   Раніцай Івана будзіць Джулія. Яны здольваюць паразумець адзін аднаго на сумесі рускай і нямецкай моў. Некалькі нямецкіх слоў Іван вывучыў ужо ў Германіі, а Джулію навучыла трохі гаварыць па - руску яе сяброўка, таксама палонная. У Івана быў план: перайсці Альпы і дабрацца да Трыеста, дзе, па чутках, былі атрады супраціву. Галоўнае - не патрапіць у рукі немцам, не даць «павесіць сябе пад барабанны бой на чорнай шаўковай пятлі».

   Выбраўшыся з цясніны, уцекачы трапляюцьу густы сасновы лес, дзе сустракаюць мясцовага жыхара, аўстрыйца. Пагражаючы пісталетам, Іван забірае ў яго тужурку і бохан хлеба. Чалавек пажылы і бедна апрануты. Івану зусім не хоча рабіцца разбойнікам, аднак іншага выйсця ён не мае - каб перайсці Альпы, патрэбна ежа і адзенне. Удалечыні Іван заўважае сядзібу,  дзе, напэўна, і жыў аўстрыец.

   Вязні адыходзяць далей, каб перакусіць. Раптам яны чуюць стрэлы. Іван бачыць таго самага гефтлінга, які шоў следам за Джуліяй. Гефтлінг бяжыць ад сядзібы ў іх бок, а немцы б'юць з кулямётаў. Палонны падае за скалой, і стрэлы змаўкаюць. Іван спяшаецца адысці як мага далей ад гэтага месца.

   З палону Іван бяжыць ўжо не першы раз. Падчас апошніх уцёкаў іх кампанія дабралася да Украіны. Спыніўшыся каля нейкага сяла, таварышы паслалі Івана па харчы. Яго заўважылі немцы, але Іван паспеў шмыгнуць у першую хату і схавацца пад печчу. Немцы яго не знайшлі, з хованкі Івана «выкурыў» мясцовы паліцай. Ён яшчэ хацеў падпаліць дом, і ўцекача выдала жонка гаспадара. «Злосці на гэтую жанчыну ў яго не было», а вось здрадніка - паліцая яму хацелася прыстрэліць на месцы.

   Выбраўшыся з расколіны на голы схіл, Іван са здзіўленнем бачыць, што гефтлінг, якога Джулія назвала вар'ятам, усё яшчэ жывы. Ён ішоў за імі і патрабаваў ежы. Даводзіцца даць яму кавалак каштоўнага хлеба - Іван баяўся, што гэты страшны гефтлінг выдасць іх. Іван разумее, што яго трэба было забіць, але вар'ят быў безабаронны, і ў Івана не паднялася рука, пра што ён потым горка будзе шкадаваць.

   На схіле яны знаходзяць сцежку і рушаць па ёй. Холадна, лагерная адзенне зусім не грэе. Па дарозе Джулія распавядае пра сябе. Яна вырасла ў багатай сям'і, але кінула ўсё дзеля каханага, які быў камуністам. Дзяўчына лічыла Савецкі Саюз казачнай краінай, дзе ўсе роўныя і шчаслівыя. Іван не стаў распавядаць, якое цяжкае жыццё ў гэтай краіне.

   Пад вечар пачынае ісці снег. Іван ўпарта ідзе, хоча як мага хутчэй прайсці гэты горны адрэзак, але ў Джуліі сілы скончыліся. І зноў Іван не змог кінуць дзяўчыну. Ён узвальвае яе на плечы і нясе па слізкай сцежцы. Толькі да раніцы яны абмінулі перавал i сышлi ў зону лугоў.

   Да гэтага часу ў Івана не было каханай дзяўчыны. Калі яго бацька памёр ад голаду, Івану давялося падымаць сям'ю - не да кахання было. Адзіным прыкладам такіх адносін для Івана была любоў паміж старэйшым лейтэнантам, у якога ён служыў ардынарцам, і маладзенькай медсястрой. Іх пачуцці былі моцнымі і сур'ёзнымі, але калі лейтэнант загінуў, дзяўчына вельмі хутка палюбіла іншага. З таго часу ўсе дзяўчыны здаваліся Івану непастаяннымі і вераломнымі. Ён вырашыў, што «дзяўчаты не для яго».

   На выдатным альпійскім лузе, дзе апынуліся ўцекачы, раце шмат суніц. Упершыню за некалькі дзён Іван і Джулія змаглі паесці. Цярэшка спрабуе расказаць Джуліі праўду пра сваё жыццё ў Савецкім Саюзе, але дзяўчына крыўдзіцца і замыкаецца ў сабе. Яна не хацела пазбаўляцца сваіх ілюзій, адзінага, што ў яе засталося. Джулія і Івана лічыла героем, аднак сам жа Цярэшка іншай думкі. Ён лічыць, што павінен быў забіць сябе, а не трапляць у нямецкі палон. Сваю краіну Іван таксама лічыў самай справядлівай, што і паспрабаваў растлумачыць дзяўчыне. Голад у беларускіх вёсках для яго быў часовым з'явай, а дэпрэсіі - выпадковымі памылкамі.

   Каханне паміж Іванам і Джуліяй паўстала раптоўна і захапіла іх. Закаханыя продзяць на лузе суткі - усё, што ім было адмерана ў гэтым жыцці.

   Іх зноў наганяе вар'ят гефтлінг. Яны даюць яму яшчэ трохі хлеба. У Івана сыходзіць крывёй рана на назе - ірваны сабачы ўкус ніяк не гоіцца. Вар'ят гефтлінг знікае на час, але праз суткі з'яўляецца ізноў, і на гэты раз ужо не адзін. Ён прыводзіць за сабой немцаў. Немцы нешырокім ланцугом раскінуліся па лузе, і Івану з Джуліяй зноў даводзіцца бегчы.

   Іван ужо не можа бегчы, а перасоўваўецца скокамі, цягне за сабой пацяжэлую і апухлую нагу. Ён разумее, што пачалося заражэнне крыві. Уцекачы спяшаюцца забрацца як мага вышэй, дзе нямецкія кулі не змаглі б іх дастаць. Далей яны прабіраюцца скрозь калючыя зараснікі. Ім абавязкова патрэбна дабрацца да седлавіны. Немцы даганяюць іх, і Іван спрабуе адстрэльвацца, але Джулія просіць не марнаваць ўсе патроны, пакінуць два - для сябе і для яго.

   Яны дабягаюць да седлавіны. Заўважаюць, што пагоня адстала, нібы немцы вырашылі іх адпусціць. Радавацца Іван не спяшаецца, і мае рацыю. Немцы адсталі толькі таму, што закаханыя самі беглі ў пастку. Цясніну, у якую яны патрапілі, сканчаецца бяздоннай прорвай. Уцекачы ўжо стаяць на краі абрыву, калі немцы спускаюць сабак. Іван бачыць далёка ўнізе гурбу снегу. Ён забірае Джулію ў ахапак і з усіх сіл шпурляе у бок гурбы. Сам скокнуць не можа - замінае параненая нага. На Івана кідаюцца сабакі. «Нясцерпны боль працяў горла, на імгненне мільганула ў вачах хмурнае неба, і ўсё назаўжды згасла ...».

   Праз шмат гадоў пасля вайны родныя Івана Цярэшкі атрымалі ліст ад італьянскай камуністкі Джуліі Навэла. Яе падабралі партызаны, адагрэлі і выратавалі. На час вайны Джулія далучылася да іх, а потым пачала працаваць у Саюзе барацьбы за мір. За гэты час яна выхавала сына Джавані, якому ўжо споўнілася васямнаццаць. Джулія настаяла, каб сын Івана вывучыў рускую мову. Сама яна ні на імгненне не забывала свайго каханага і шкадавала толькі аб адным: што ў яе няма ні адной фатаграфіі Івана.

Похожие статьи:

Васіль БыкаўВасіль Быкаў - Сотнікаў

Васіль БыкаўВасіль Быкаў - Аблава

Васіль БыкаўВасіль Быкаў - Пайсці і не вярнуцца

Васіль БыкаўВасіль Быкаў - Жураўліны крык

Васіль БыкаўАблава. Трагедыя Хведара Роўбы і яго сям'і