Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.

Агляд творчасці Пімена Панчанкі

   Панчанка валодаў прыродным паэтычным дарам, але, як і некаторыя ягоныя сучаснікі, шматкроць разменьваў яго да наступлення ў Беларусі адлігі 60-х, калі ён з ідэалагічнага рупара, у горшым сэнсе, ператварыўся ў стваральніка шэрагу праніклівых і самабытных вершаў пра родную старонку і людзей, пра розныя бакі жыцця ў краіне, якая больш за ўсіх пацярпела ад знешняга і ўнутранага прыгнёту.
   Панчанка нарадзіўся 23 жніўня 1917 г. у сталіцы Эстоніі Таліне, куды падаліся ў пошуках працы ягоныя бацькі, бедныя сяляне. У 1920 г. яны вярнуліся на Беларусь, і ў 1934 г. Панчанка скончыў педагагічныя курсы ў Бабруйску і, стаўшы школьным настаўнікам, працягнуў навучанне ў Мінскім настаўніцкім інстытуце. У часы Вялікай Айчыннай вайны ён змагаўся на розных франтах, а таксама – у Іранскую кампанію (1944-1945) быў прыкамандзіраваны да савецкай дывізіі ў якасці журналіста. Пасля вайны ён працаваў у рэдакцыі «Вожыка» і «Літаратуры і мастацтва», быў галоўным рэдактарам рускамоўнага часопіса «Советская Отчизна» (1954-1958) і вядучага літаратурнага часопіса «Маладосць» (1958-1966); у перыяд з 1966 па 1971 г. займаў пасаду сакратара праўлення Саюза пісьменнікаў Беларусі. Пімен Панчанка памёр 2 красавіка 1995 г. пасля працяглай хваробы.
   Не з’яўляючыся філосафам па натуры і не маючы вялікай цікавасці да абстрактных разважанняў, Панчанка ўсё сваё жыццё шчыра пісаў у той манеры, якая калі-нікалі паходзіла на імправізацыю. На якую б тэму ні пісаў, ён ужываў шырокі і яркі слоўнік і багатую сістэму вобразаў, часам надзвычай арыгінальных, а часам (як і многія беларускія паэты таго перыяду) узятых з фальклору. Тым не менш у ягонай творчасці ў 60-я гг. адбыўся пералом, калі на змену поўнай энтузіязму падтрымцы ўсіх ідэалагічных прынцыпаў савецкай прапаганды прыходзяць індывідуальныя, крытычныя і сапраўды аб’ектыўныя адносіны да свету і, у прыватнасці, да становішча і працэсаў на Беларусі. Аднак нельга сказаць, што ўсе ягоныя вершы прыземленыя па сваёй сутнасці. Апублікаваўшы свой першы верш ў 1934 г., а першы зборнік з характэрнай назвай «Упэўненасць» у 1938 г., у ваенныя гады Панчанка напісаў цэлы шэраг высокаэмацыянальных вершаў пра любоў да Беларусі, у тым ліку і добра вядомы верш «Краіна мая» (1942).
   І сапраўды, вайна, здавалася, паглыбіла пачуццё паэта да роднай зямлі, як гэта можна бачыць з апошніх радкоў верша таго ж самага года пад назвай «Зварот».
   У 50-я гг. Панчанка быў сярод тых прывілеяваных беларусаў, што маглі наведваць Амерыку і іншыя краіны, але ягоныя паэтычныя справаздачы пра гэтыя паездкі досыць часта былі перагружаны савецкімі ідэалагічнымі штампамі. Возьмем хаця б адзін прыклад: у дзвюх строфах верша «У царстве Форда» (1960) мы бачым такія вось нападкі на існуючыя стандарты жыцця амерыканскіх працоўных, якія вымушаны доўгія гады выплочваць атрыманыя крэдыты:

Гарачы душ. Халодны лёд.
А колькі год выплачваць?
Аж дваццаць год? Махлярскі ход!
А што, як праца страчана?

Не хочам мець ніколі мы
Утульнасці такой.
Мы ўсім адгрукаем дамы
Савецкай талакой.

Як ужо было заўважана, у сярэдзіне 60-х у творчасці Панчанкі назіраюцца значныя змены. Напрыклад, ягоны верш «Франтавікі» (1965) не толькі называе тых, хто храбра змагаўся, але таксама звяртае ўвагу на сучаснасць і на тых, чыя роля ў ваенныя часы была іншай, як гэта бачна з наступных радкоў:

А хто не паспрыяў людскому шчасцю,
Каго і сёння гне халуйскі страх,
Дык той не франтавік, не нашай часці,
А недзе акалачваўся ў тылах.

Яшчэ больш выразнымі падаюцца лірычныя вершы, у якіх Панчанка называе Беларусь «краем паэтаў» следам за паэтам пачатку XX ст. Алесем Гаруном, чые творы ён мог нават і не ведаць, паколькі Гарун быў закляймёны па палітычных матывах. Наступныя радкі з верша «Край паэтаў» (1963) (са зборніка «Пры святле маланак» (1966), у якім упершыню знайшла адлюстраванне ягоная новая паэтычная манера і светапогляд), служаць ілюстрацыяй таго магічнага, рамантычнага вобразу роднага краю, які стварыў Панчанка:

Дзе ж той край залатакосы, край зялёны –
Рык ласіны,
Звон пчаліны,
Мора лёну?

Там, дзе Свіцязь, там, дзе Прыпяць і Ясельда,
Дзе танцуюць пад цымбалы на вяселлях;

Дзе жанчына, сінявокая і ласкавая,
Звонка чаравічкамі паляскавала.

   Ён таксама досыць пераканаўча апісваў стан беларускай мовы, выкрываючы афіцыйна санкцыянаваную палітыку, што спрыяла яе найхутчэйшаму выміранню (гэта тэндэнцыя асабліва праявілася ў 70-я гг.). Верш «Родная мова» найлепшым чынам дэманструе паэтычную вобразнасць Панчанкі.
   У сярэдзіне 60-х Панчанка, як і многія іншыя, выказвае сур’ёзную занепакоенасць маральным станам у роднай краіне, якая, здаецца, балансуе на вастрыі ляза паміж тым, што звычайна лічыцца дабром і злом, але што папросту можна апісаць як выбар паміж новым, дастойным большай павагі лібералізмам і больш мяккай формай сталінізму з яго жахамі і бедамі, «Бо без чалавечнасці / Не будзе і вечнасці».
   Вельмі пладавіты творца, П. Панчанка апублікаваў у 70-я і 80-я гг. вялікую колькасць паэтычных зборнікаў, у тым ліку «Снежань» (1972), «Крык сойкі» (1976), «Вячэрні цягнік» (1977), «Маўклівая малітва» (1981), «Дзе начуе жаўранак» (1979) і «Лясныя воблакі» (1985). Сярод іх найбольш паспяховым атрымаўся зборнік «Дзе начуе жаўранак», за рускую версію якога аўтар атрымаў Дзяржаўную прэмію СССР (1981). Бачна, што з кожным наступным зборнікам паэзія Панчанкі развівалася, хоць і не заўсёды станавілася глыбейшай, паколькі паэт заўсёды звяртаўся да ўсіх дазволеных жыццёвых пытанняў брэжнеўскай эпохі, уступаючы з аднолькавым запалам у дэбаты па асноўных сацыяльных і паэтычных пытаннях, такіх, як пытанні мінулага і будучыні Беларусі, часу і месца альбо дзяцей і эпохі, з неаслабным энтузіязмам і вынаходлівасцю, сваёй энергіяй у нейкай ступені кампенсуючы недахоп тонкага паэтычнага адчування і, магчыма, сапраўднага паэтычнага дару. Несумненна, найлепшымі творамі паэта былі вершы, прысвечаныя беларускім людзям, іхняму жыццю, мове і роднай старонцы. Ягоныя аўтабіяграфічныя ўспаміны паказваюць пэўную нелюбоў да вершаў-разважанняў, якія часам мяжуюць з філасофскай паэзіяй, і прыхільнасць да паэзіі актыўнага грамадскага гучання. Фактам з’яўляецца тое, што лепш за ўсё ў Панчанкі атрымліваліся менавіта кароткія вершы і што ягоныя спробы ў стварэнні паэм былі досыць слабымі. Ён таксама пісаў літаратурныя ўспаміны і перакладаў (у тым ліку і «Разбойнікаў» Шылера). Дзяржаўны дзеяч і энтузіяст, Пімен Панчанка служыць добрым прыкладам удачлівага савецкага паэта, якога наўрад ці доўга будуць памятаць у ХХІ ст.

Крыніца: Макмілін А. Беларуская літаратура ў 50-60-я гады XX стагоддзя: Манаграфія / Пер. з англ. А. Літвіноўскай / А. Макмілін. – Мн.: "Беларускі кнігазбор", 2001. – 332 с.

Агляд творчасці Пімена Панчанкі

Похожие статьи: