Непасрэднай прычынай для напісання твора сталі віленскія падзеі 1609 г., калі уніяцкім мітрапалітам Іпаціем Пацеем быў учынены пагром праваслаўных манастыроў і цэркваў.
Па тагачаснай традыцыі пачынаецца "Трэнас" эпіграмай на герб дому Вішнявецкіх.
У першым раздзеле гучыць плач усходняй (праваслаўнай) Царквы, якая паўстае ў вобразе жанчыны-маці, пакінутай дзецьмі. ("Бяда мне, абцяжаранай невымоўнымі цяжкасцямі! Рукі мае ў аковах, ярмо на шыі, путы на нагах... меч з двух бакоў востры пад галавою... адусюль стогны і енкі, адусюль страх, адусюль праследаванні... Раней я была цудоўная і багатая, а цяпер абрыдлая і бедная. Калісьці была каралеваю, якую кахаў увесь свет, а цяпер усімі пагарджана і даведзена да смутку... Слухайце жалобную аповесць маю усе народы, слухайце ўсе, хто жыве на зямлі!
Сыны і дочкі мае, якіх я нарадзіла і выхавала, пакінулі мяне і пайшлі датой, якая імі не пакутавала, каб досыць насыціцца ад яе тлустасці, Святары мае аслеплі, пастыры, не жадаючы ведаць таго, што змаганне ідзе за душу, анямелі. Старцы мае здурнелі, юнакі здзічалі, дочкі пайшлі на распусту, і ўсе аднадушна, Бога і праўду забыўшы, замахнуліся на маю душу").
Мялецій Сматрыцкі дае знішчальную характарыстыку пастырам ("У жыцці вы карчмары і купцы, у звычаях лежабокі, у размове невукі, а ў абыходжанні лісы крывадушныя..."), называе магнатаў, якія здрадзілі праваслаўю ("Дзе... дарагія і вельмі каштоўныя каменні той самай кароны, слаўныя дамы рускіх князёў... князі Слуцкія, Заслаўскія, Збаражскія, Вішнявецкія, Сангушкі, Чартарыйскія...").
Другі раздзел падаецца ў форме размовы маці з сынам, які пакінуў яе разам з іншымі. У трэцім і чацвёртым раздзелах Мялецій Сматрыцкі звярнуўся да выказванняў старажытных багасловаў і філосафаў пра верхавенства папы рымскага. Апошнія шэсць раздзелаў прысвечаны вырашэнню рэлігійных праблем.
Твор высокага грамадзянскага гучання. Напісаны на польскай мове.
У "Трэнасе" выразна выявіліся рысы стылю барока: спалучэнне высокага і нізкага, элегіі, патэтыкі з іроніяй, сатырай, гратэскам. Аўтар шырока звяртаўся да метафарычнай сімволікі, у творы суіснуюць побач народна-паэтычныя, міфалагічныя, біблейскія вобразы-сімвалы.
Похожие статьи:
Биографии → Мялецій Сматрыцкі
Іншае → Мялецій Сматрыцкі
Сачыненні → Рэлігійна-асветніцкая дзейнасць Мялеція Сматрыцкага
