Найти на сайте: параметры поиска

Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.



Якуб Колас - Стары лес

Увага! Поўны змест

   Гэта быў старасвецкі лес. І былі ў ім такія пушчы і нетры, аб якіх не ведаў ніхто на свеце. Поўны месячык раз у чатыры квадры ўсплываў на сярэдзіну неба і адтуль рыхтаваўся пацікаваць, што дзеецца пад паветкаю густога вецця. Але яму лягчэй было б разглядзець, што робіцца пад страхою ў хаце чалавека, чым прабіцца праз галіны адвечных гушчараў. І сумаваў тады круглы блішчасты месячык і хаваў свой твар у светлых хмарках. Само яснае сонейка ледзь-ледзь прапускала залатыя косы і то толькі да палавіны; на самым нізе заўсёды панаваў цянёк і прохладзь. Звяры і птушкі не мелі адвагі забірацца ў нетры лесу. Там жыла адна тая Таёмнасць, што запаўняла гэтыя нетры страхам і нікому не вядомымі дзеямі.
   Праз гушчары, пад павеццю зялёных голек, прабівалася бліскучая стужка халоднай вады і дзяліла пушчу на дзве часткі. Абодва берагі рэчкі былі густа заросшы старымі дрэвамі, яны прасціралі сваё галлё над рэчкаю і лучыліся адны з другімі. І лес па адзін бок рэчкі, і лес па другі яе бок, такім парадкам, быў адным лесам, і тое, што рабілася на адным беразе рэчкі, было таксама справаю лесу другога берага, — адным словам, у лесе быў адзін супольны клопат, адно жыццё.
   Рэчка была невялікая: у лесе яна пачыналася, у лесе і канчалася, — канчалася пышным і прыгожым возерам; вакол возера, як вежы, стаялі мудрыя дрэвы — дубы. У тым ланцугу вельмі важных прычын і з'яў, праз якія выніклі яшчэ важнейшыя дзеі ў гэтай пушчы, рэчка займала не апошняе месца, хоць справядлівасць вымагае сказаць, што яна і не думала займаць такога месца. І яшчэ трэба дадаць, што месцы бываюць дваякія: на адны мы самі рымсцімся, а на другія нас цягнуць, узяўшы за вушы. На гэта апошняе месца ўсцягнулі і рэчку.
   Але сіла не ў гэтым. На свеце часта бывае так, што самая простая справа, самая ясная праўда пазнаецца цаной вялікай пакуты — надта цяжкая дарога прыводзіць да такога пазнання.
   Доўгія-доўгія годы, цэлыя вякі, жыла пушча згодна і шчасліва, жыла поўным, багатым жыццём. Але ўсяму на свеце ёсць канец.
   На пагорку, недалёка ад рачулкі, стаялі купчастыя ліпы, сярод іх пракідаліся ярка-зялёныя клёны і высокія вязы. Летам на іх выспявала насенне. Пад восень, прылятаючы сюды, вецер падхопліваў яго на свае вольныя крыллі і разносіў па свеце. Панёс раз вецер насенне старой, усімі паважанай ліпы на другі бок рэчкі; прынёс і кінуў на мяккі зялёны мох па суседству з асінай. Асіна прымеціла месцечка, дзе ўпала ліпавае семя, і сумыслу скінула на яго свой даволі таўсты сухі сук. Сук упаў на насенне і крэпка яго прыціснуў. А назаўтра поруч з насеннем ліпы асіна кінула сваё семечка. Пакуль ліпавае насенне выраблялася з-пад асінавага сука, асіна ўзышла і заглушыла ліпку.
   Уся гэтая справа рабілася на вачах у дзятла, які дзёўб тут засохшы верх старой хвоі. Дзяцел пераляцеў рэчку, сеў на старую, усімі паважаную ліпу і расказаў усё, што было з яе насеннем.
   — Гэта ўжо не першы раз робіцца так на тым баку рэчкі, — пацвердзіў высокі вяз, пакланіўшыся ліпе.
   — Чорт ведае што! — ускіпеў крэпкі граб. — Зусім не па-дзеравяцку! Ці не ўсё роўна лес? Насенне з таго берага пералятае сюды, і дрэўцы растуць сярод нас. Унь, гляньце: там стаіць бярэзінка, клёны, арэшнік — усё гэта націснулася сюды з-за рэчкі!
   Глуха зашумела пушча зялёнымі верхавінкамі. Шум перакінуўся за рэчку, у другую частку лесу. Злосна зашумеў лес па другі бок рэчкі.
   — Нам самім няма тут месца! — бушавала старая асіна, высока ўзняўшы круглы верх. — А яны яшчэ сваё племя сюды перапраўляюць.
   — Што казаць! — уторыла вербалозіна.
   — Гані іх адгэтуль! — зашумеў ясень. — Там столькі прастору, а ім яшчэ мала. Дзе самі мы падзенемся?
   Доўга шумеў стары лес, падзяліўшыся на дзве часткі, доўга гаманілі дрэвы; вялікае нездаваленне і гнеў чуліся ў гэтым гомане.
   Каля самых берагоў рэчкі, з аднаго і другога боку, стаялі чародамі алешыны. Напрадвесні, калі ў лесе яшчэ ляжаў тоўсты пласт снегу, а рэчка была пад лёдам, кідалі алешыны свае цёмныя зернеткі на лёд, каб вясною вада разам з лёдам панесла іх і пасеяла на сваіх берагах на краі лесу, дзе было многа прастору.
   Разложыстая, высокая алешына не раз бачыла, як алешына з другога берага кідала сваё насенне проста ёй пад ногі і закрывала зернеткамі яе дзетак.
   — Хіба ў цябе няма свайго месца, што ты засыпаеш маё насенне? — са злосцю пытала першая алешына.
   — А чыё гэта племя ўтрамбавала наш бераг? Чыё? Сама б увесь свет заняла, а другому і лапінкі шкада, пагібелі на вас няма! — І пайшлі вярнуць, і пайшлі вярнуць адна на другую.
   У іх лаянку ўткнулі языкі і іншыя жыхары лесу, і такая пайшла спрэчка, што птушкі пазляталі са сваіх гнёздаў і звяры павыскаквалі з лаговішчаў. Падняўся такі кірмаш, такі гармідар, што не дай ты божа! За доўгія вякі згоднага жыцця назбіралася столькі нянавісці, столькі гневу, крыўды, зайздрасці, зневажання, што лес грымеў, хадзіў, як кіпень у гаршку, тросся, калаціўся, дрыжаў ад злосці.
   Да голасу лесу прылучаўся піск, гвалт птушак, выццё звяроў: звяры і птушкі таксама ўзялі руку сваіх берагоў.
   Ад шуму, гвалту, ляманту затрэслася паветра, закурыўся пухам снег, магутная пушча раскатурхалася, разгайдалася, расшумелася, як сялянскі сход, і ўжо ніякая сіла не магла супакоіць яе.
   Страшная бура завыла над цёмнаю пушчай. Заскрыпелі, застагналі таўшчэразныя гладкакамлёвыя хвоі, густа і жалабна зашумелі кашлатыя яліны, неміласэрна б'ючыся лапамі; завылі асіны, ліпы, бярозы, клёны і вербы; загулі магутныя дубы, і громам грымелі іх чорныя жэралы; зарыгацелі сукаватыя вязы і грабы... Усе дрэвы бушавалі сваімі галасамі, і ў агуле выйшла такая страшэнная музыка, што здавалася, злыя духі пазрываліся з ланцугоў і спраўлялі тут сваё ігрышча.
   І вось, сярод гэтага гулу пачуўся трэск — не ўтрымаліся крохкія асіны і пасыпаліся, як соль; за імі, як каноплі, разам з карэннямі і з грудамі мёрзлай зямлі, пачалі падаць яліны, цягнучы за сабою і слабейшыя дрэвы. Яны гнуліся, шчапаліся, крышыліся, і толькі камлі іх, як свечкі, тырчалі высока ў паветры, сярод вываратаў і зломаных верхавін, што ўжо трупамі ляжалі ў снягу. А пушча не сунімалася, стагнала, гула, бушавала, плакала злосным плачам, выла гневам і нянавісцю. Вось сашчапіліся два адвечныя асілкі: магутны, прысадзісты, гузаваты, звязісты дуб з таўшчэразным і высачэзным вязам. Доўгія гады стаялі яны на розных берагах нешырокай рэчкі, як добрыя суседзі, і крэпкая дружба, узгадаваная часам, была заўсёды паміж імі. І яны цяпер — смяртэльныя ворагі! Страшна было глядзець на гэтых асілкаў. Іх крэпкія таўстыя сукі разгойдваліся, біліся адны аб другіх, ламаліся. Размахнуўся таўсты, высокі вяз і з усёй сілы грукнуўся аб дуб.
   Упёрся моцна прысадзісты дуб і ўсім крэпкім целам сваім рынуўся насустрач вязу. Пышны верх старога вяза з громам абламаўся, на момант звіс, затрымаўся ў дубовых суках і ціха спусціўся на халодны лёд рэчкі, цяжарам сваім угнуў яго, праламаў. Клубок жывой вады вырваўся на волю — заплакала рэчка над трупам старога вяза.
   — Помста за смерць нашага бацькі вяза! — зашумеў той бераг рэчкі.
   Грозна паціснулі дрэвы на стары дуб.
   — Гэй, сюды! — гукнуў другі бераг рэчкі. — Не дамо ў крыўду нашага абаронцу.
   Замітусіўся лес, і два грозныя вагары, дзве сцяны дрэў рынуліся адна на другую. Падняўся віхор.
   Дрэвы звіліся ў адзін клубок, скруціліся і пасыпаліся на зямлю. Глуха застагнала зямля, задрыжалі ўзгоркі, лёд патрэскаўся на возеры і ў рэчцы...
   Цэлы дзень і ўсю ноч білася пушча, і месца пабоішча ўяўляла сабой грозны і жудасны малюнак разбурэння і смерці.
   Прыйшла вясна, растаяў снег, павеяла цяплом, і зноў пачало абуджацца жыццё. Толькі пушча выглядала яшчэ нудней. Усюды ляжалі камлі, верхавіны, вывараты, тырчалі высокія пні. Толькі дзе-нідзе, на пагорках, засталіся рэдзенькія купкі дубоў, невялічкія кудзеркі старых хвояў. Прыляталі з выраю птушкі і не знаходзілі сваіх гнездаванняў.
   Плакалі сіраты дрэвы, стоячы над трупамі сваіх родных, сваякоў і знаёмых. А яснае сонейка грэла так прыветна і цёпла.
   — І нашто была нам гэтая трасяніна? — казала рэшта пушчы. — Ці нам не хапіла б месца пад ясным сонейкам? Дзе наша сіла? Дзе краса наша?
   — Каб не рэчка, каб яна не падзяліла нас на дзве часткі, гэтага не здарылася б, — казалі хвоі.
   — Праўда, праўда, — падхапіла ліпа, — з-за яе знішчылася пушча.
   — Ну і ўцешцеся, калі знайшлі вінаватага! — адказала сярдзітая сойка.

Похожие статьи:

Пераказы, дыктантыУ лесе

Пераказы, дыктантыВосеньскі лес

Рыгор ІгнаценкаРыгор Ігнаценка - Вартавы цішыні

Рыгор ІгнаценкаРыгор Ігнаценка - Сон у лесе

Максім ГарэцкіМаксім Гарэцкі - У панскім лесе