Этымалагізм паэтычны (ад гр. etymon — ісціна і logos — паняцце, вучэнне) — адзін з відаў тропа, у якім перанос значэння з аднаго слова на другое адбываецца на аснове гукавой іх блізкасці. Такія семантычна далёкія, але блізкія па гучанні словы звычайна стаяць у вершаваным радку побач, выяўляючы дадатковыя сэнсавыя і эмацыянальныя адценні. Напрыклад:
Я прынёс іх з ляснога дрымучага свету,
Дзе з брусніцамі ніцымі - жар верасоў.
Падасінавікаў у чырвоных барэтах
Пад старою асвінай асінай знайшоў.
(Максім Танк. "Грыбы")
Мяне пярун наводмаш перыў...
(У. Паўлаў)
Хто ўладарыць, той і ўдарыць раптам.
(Пімен Панчанка)
Поле,
У тваім замкнёным коле
Нашы душы, думы і дамы.
(Пятрусь Макаль. "... Поле, поле")
Часам паэтычны этымалагізм ўтвараецца з дапамогай амафонаў — слоў, якія гучаць аднолькава ці прыблізна аднолькава пры розным іх марфалагічным складзе:
... I прыгадаю пачуццё, якое
Абразай падсякалі, як з абрэза.
(Ніна Мацяш. "Бязладная размова")
Кастрамі думкі гараць, не стынуць,
Трапечуць думкі, як зор праменні,
Давайце ж думаць не прымітыўна,
Давайце думаць праметэйна!
(Леанід Дайнека)
Паэтычны этымалагізм — асноўны троп "вершаказаў" Алеся Разанава:
"Барана — з бору: забраная адтуль, яна ўсё роўна не згаджаецца са сваёй абранай роляй і абараняецца рукамі і начамі ад прымусовага абранніцтва'' ("Барана");
"На беларускі гарох рохкаюць свінні, што ён у агародзе найгоршы, я ён у адказ рагоча!' ("Гарох").
Своеасаблівая паэтычная этымалогія, як відаць з прыкладаў, адрозніваецца ад рэальнай этымалогіі — навукова дакладнага выяўлення паходжання слова і яго роднасных адносін да іншых слоў мовы. Няўмелае карыстанне паэтычным этымалагізмам або злоўжыванне імі шкодзіць сэнсавай выразнасці твора. Часам паэтычныя этымалагізмы стаяць у рыфме. Некаторыя літаратуразнаўцы называюць паэтычны этымалагізм гукавой метафарай.
Похожие статьи:
В → Вольнасць паэтычная